Untitled

Proflen hir set 0316xb tudalen 1
26 Mehefin 2013 9:39
[Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.75 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.25]FFEIL: TOR/0316XB.TOR Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy23 3hh breichfras [braich+bras1] a. a hefyd gyda
grym enwol. A chanddo freichiau cryfion
neu breiffion; a chanddo goesau cryfion
neu hirion; hefyd fel epithet: strong-armed,
stout-armed; strong-legged, long-legged; also
as an epithet.
12g. GCBM ii. 95, Llas Trauswalch, treis y
deua|d, / Ual yd las Breichuras y ura|d. 13g. C 62. 1,
Hoian aparchellan. Bychan breichvras.
14g. GGLl
[11], Golwg, deddf amlwg diddan, / Gwelw freichfras,
brenhinblas Brên (Hywel ab Einion Lygliw). c. 1400
[RB] WM 209. 28–9, karada|c vreich-/uras. 15–16g.
TA 111, Tomas freichfras, farr awchfriw. 16g. GL-
Morg 352, Llew’n dwyn seirff Llundain i sias, / Llew
brau awchfrest Iarll Breichfras [moliant Siýn Games].
16g. Huw Arwystl: Gw 246, mwngk brauch fras
mewn hug brychfrith [i ofyn gwalch].
1888 SE,
Breichfras . . . having a strong, stout, or brawny arm;strong-armed.
breichffyrf [braich+ffyrf] a.
goesau cryfion: strong-legged.
14g. GP 52, Breichfyrf, archgrwnn, byrr y vlew
breichgwymp
(Gornest) ymaflyd codwm: wrestling (con-test).
1888 Glanffrwd: PLl 15–16, yr oedd pobl
Ynysybwl a’r cylchoedd yn ddiarebol am eu digrif-wch, eu deheurwydd yn chwareu pól, a chyn hyny,chwareu bando, a chynal braichgwymp.
breichiad, gw. breichiaid.
breichiaf, breichaf: breichio, breicho
[bf. o’r e. braich] bg.a.
(a) Cymryd rhan, ochri (gyda rhywun), eilio: to participate, side (with someone),second.
1632 D, Breichio, Participare, ã parte alicujus stare.
1753 TR, Breichio, to take one’s part, to be on one’s
side. [1783] W, breichio gydag un d.g. To second one.
id. Pleidio, (ochru, ystlysu, breichio) gyd ê d.g. To
side with.
(b) Defnyddio’r breichiau (e.e. wrth ddawnsio), cwmpasu ê’r breichiau, cofleid-io, cerdded fraich ym mraich, arwain drwyddal braich neu gerdded fraich ym mraich,hefyd yn ffig., cynorthwyo; estyn megisbraich: to use the arms (e.g. in dancing),encompass with the arms, embrace, walk armin arm, conduct by holding someone’s arm orwalking arm in arm, also fig., assist; projectlike an arm.
16g. Wiliam Cynwal: Gw (R. L. Jones) 722,
Breichia drwodd, brau awch, drawiad, / Braisg wiw
eryr, bar ysgwariad. 16–17g. PCWG 163, i gasav ag i
flino r dwyfol am na chanllawaint vddynt hwy a
Proflen hir set 0316xb tudalen 2
26 Mehefin 2013 9:39
[Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.75 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.25]FFEIL: TOR/0316XB.TOR Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy23 3hh breichio gida i trowsedd nhw. 1771 J. Thomas: TA
293, Tra mae’r bydolion mawr eu bêr, / Yn breichio
’r ddaear ddu. 1793 P, Breichiaw . . . To use the arms;
to assist.
1851 CAm xii. 150, tra y bydd cangen
Reilffyrdd yn breichio allan o’r brif linell ar y dde a’r
aswy. 1876 D. Owen: WBC 159, Miss Ellis . . . a Dai
yn ei hebrwng adref, ac yn ei
1894 Gwyddon
ix. 135M, Yr oeddynt yn cydrodio ar, ac yn breichioy gweinidogion eraill i’r cae; ond gadawsant Mr.
Roberts i gerdded wrtho ei hun.
’ýn’ nhw’n breicho’i gilydd’ (godre Cered.).
breichiaid,
breichaid
-aid1] eb. ll. breicheidiau. Llond breichiau,llond braich, coflaid: an armf , 15g. CMOC 2 92, Achwyn, ni bu rym ymy, /
freiched deg, wrth ferch y tþ (Ieuan Gethin). Dchr.
17g. J 10, 144b, Breichiad. * Cyvlaid.
1770 W,
breichaid d.g. An arm-full. 1793 P, Breichaid, s. f.—pl.
breicheidiau . . . Arms-full.
1815 TR, Breichiaid, s.
breichiog [braich+-iog] a.
freichiau (cryfion), a’i freichiau wedi eucroesi, hefyd yn ffig.: having (strong) arms,with one’s arms crossed, also fig.
16–17g. EVW 191, pan vo hari vreichioc vrenin / yn
1632 D d.g.
Brachiatus. 1793 P, Breichiawg . . . Having arms. 1852
EWD i. d.g. Cross-armed. 1888 SE, Breichiog, a. hav-
ing arms; armed; brachiate. Cadair freichiog, an
armed chair, an elbow-chair.
breichiol [braich+-iol; cf. yr e. prs. cytras
brei
chyaul A 31. 17, gw. CA 134] a. Yn perthyn i’r fraich, yn defnyddio’r breich-iau; cysylltiedig, cadwynog: brachial, usingthe arms; linked together, chained.
p. 1584 G. Robert: GC [314], pann fytho un
gair, naill ai ar i benn i hun, yntau ynniwedd y
braich o‘r blaen a chysseiniaid ynddo, yn gynglo, a‘r
cysseiniaid ynnechrau‘r braich sy‘n callyn [sic],
hwnnw a fydd gyrch prost, breichiawl, am fod y nail
[sic] fraich, yn cyrchu i gynglo, o fraich arall. 1793 P,
Breichiawl . . . Using, or belonging to the arms; brachial.
1816 Hyfforddwr Meddygol i. 100–1, Y fflaim, mewn
modd anffortenus, a aeth mewn i’r rhedweli freichiawl.
1894 D. Owen: GT 113, O ddiffyg gallu i ro’i
desgrifiad geiriol o’r ymladdfa, rhoddai Wmphre
illustrations breichiol.
breichir [braich+hir] a. a hefyd gyda
grym enwol. A chanddo freichiau neu goes-
au hirion, hefyd yn ffig.: having long arms
or legs, also fig.
13g. C 27. 11–12, Tauautir breichir. m[arch].
13g. A 13. 15–16, ny mat dodes y
vordwyt ar vreichir mein—llwyt. c. 1400 R 1323. 3,
gweisc y|ch gorwyd breisc breichir.
15g. GTP 21,
Llew llawir breichir, brychion—adenydd, / Llaw a dyr
onwydd, llid îyr Einion. 15–16g. TA 432, Bual du, o
blaid Owain, / Brawychwr maes, breichir, main [i
Proflen hir set 0316xb tudalen 3
26 Mehefin 2013 9:39
[Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.75 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.25]FFEIL: TOR/0316XB.TOR Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy23 3hh ddiolch am farch]. 17g. CC 364, vstus brav awchus
braichir (Rhys Cain). 18g. (1818) R. Jones: GP 62,
Hebog anwyl heb gynnwr’; / Heb rých erioed
breich-hir îr.
1869 Dewi Wyn: BA 31, Gwelir
oddiar freich-hir fryn / Dewffrwyth amryliw’r dyffryn.
1888 SE, Breichhir, a. long-armed; having long arms
or fore limbs (as an animal).
breichled [?talf. o breichledr, cf. aradr ffl
arad, neu gfdds. o’r S. bracelet dan ddyl.
braich] eb. ll. breichledau, breichledi. Band,
cadwyn, neu gylchyn addurniadol a wisgir
am arddwrn neu fraich, bangl, breichrwy,
hefyd yn ffig.: bracelet, bangle, armlet, also
fig.
1588 Gen xxiv. 22, dwy fraichled aur iw dwylo hi.
1588 Esec xxiii. 42, hwynt a roddasant freichledau am
eu dwylo hwynt. 1632 D d.g. Spinter. 17g. E. Mor-
ris: B 86, A’u llydain freichledau yn frochlysg.
SR d.g. A Bracelet. c. 1762–79 W. Williams: P 26,
gwnant gadwyni a braichledau i osod am ei [sic]
Breichiau. 1793 P, Breichled, s. f.—pl. t. au . . . A
bracelet.
1852 EWD i. d.g. Armlet.
1995 GA,
breichled(-au, -i) d.g. bracelet. Ar lafar, ‘’Gesh i freich-led yn bresant pen blwydd gan Mam’.
breichledaf, &c.: breichledu, &c. [bf.
o’r e. breichled] bg.a. Arfogi, gwarchod: to
arm, shield.
1630 YDd 357, Ymadawiad bendigedig a chyssur-
us y cyfryw ddþn, a’i nertha ac a’i breichleda (arme
him) yn erbyn ofn Angeu. 1655 R. Jones: PC 120a,
Brachleidiwch Grist . . . rhag digwydd gwyll. 1658 R.
Vaughan: PS 72, Arwain fi a brauchleda i mi
(shield me), a bendithia fi.
breichledog [breichled+-og] a. Yn gwisgo
breichledau: wearing bracelets.
1852 EWD i. d.g. Armillated. 1859–60 Taliesin i.
102, Ar yr yspeiliwr rhuthrodd Ffraw a Mordau, /Breichledog oeddynt ac eurdorchog hwythau.
breichledr [braich+lledr, ond cf. breich-
led] eg.b. ll. breichledrau. Breichrwy (mewn
saethyddiaeth); breichled: bracer (in arch-
ery); bracelet, armlet.
15g. GLGC 459, Gwisgo breichledr, os medraf, / o
arian neu aur a wnaf [i ofyn bwa]. 1632 D, Breichledr,
Brachiale, Brachitutela. 1770 W d.g. An armlet, Brace-
let. 1789 BDG 334, Sym breichledr ar gledr y glwyd, /
Sidell gyweithas ydwyd [i yrru’r wennol yn llatai].
1793 P, Breichledyr, s. f.—pl. breichledrau . . . A brace-
let; a leather band for the arm. 1921–2 Efr (Cyfres 1)
ii. 76, Yn gymysg ag ef yr oedd breichledar a chad-
wyn wddf. 1995 GA, Archery: . . . breichledr(-au) m
d.g. bracer2.
breichlwy, gw. breichrwy.
breichlwyth
breichiaid, bwndel, sypyn: load, armful,bundle.
Proflen hir set 0316xb tudalen 4
26 Mehefin 2013 9:39
[Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.75 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.25]FFEIL: TOR/0316XB.TOR Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy23 3hh 15–16g. TA 446, Dwyn breichlwyth o edn brychlas.
c. 1530–1606 Bl B XVII 9, Iarll Wster, ffriw irder
ffrwyth, / Iach, bur, wychlew, uwch breichlwyth
(Simwnt Fychan). 1604–7 TW (Pen 228) d.g. Fascicu-
lus. id. Breichlwythæ o welht ne vriwydh d.g. Calcatæ
(At.). 1793 Cylchg 191, creffais ar un dyn yn dwyn
anferth gefeilwrn . . . un arall, yn ol hir ymdagu . . .
a daflodd i lawr ei freichlwyth. 1888 SE, Breichlwyth,
-i, sm. an arm-load; as much as the arms can carry.
breichlwythaf: breichlwytho [bf. o’r e.
breichlwyth] bg.a.
braich, gorlenwi: to carry more than anarmful, overfill.
1848 CDC 214, Trwy ’r cenllif gorfu ’r tlawd /
Fraichlwytho ’i gwd a’i flawd. 1888 SE, Breichlwytho,
v. to carry a greater load in the arms than a person
conveniently can. Ar lafar yn y De.
breichnoeth [braich+noeth] a. Heb ddim
am ei freichiau, hefyd yn ffig.: bare-armed,
also fig.
c. 1400 R 1347. 33–4, Gengraf claf anaf anach
gingroen poen poeth breich noeth brych. 1891 Cymru
i. 17, morwyn freichnoeth.
breichrwy, breichrwyf [braich+yr un
elf. ag a welir yn aerwy, cyfrwy, modrwy,
&c.] eg.b. ll. breichrwyau, breichrwyfau.
Breichled, bangl, band neu freichled a
wisgid o amgylch rhan uchaf y fraich;
band a wisgir o amgylch yr arddwrn i’w
ddiogelu (mewn saethyddiaeth): bracelet,
bangle, armlet; bracer (in archery).
12g. GCBM i. 62, Ban llewych y bronn ger y breich-
rwy. 13g. LlI 93, Modruy, dam. Breychruy, dam . . . Er
hyn redywedassam ny wuchot a phob peth o’r ny bo
gwerth kyvreyth arnav, dam’. 13g. HGK 8, a theyrn-
wyalen a breichrwy Saul vrenhin ganthav: a’r breich-
rwy a rodes Dauyd idav enteu. 14g. WM 181. 18,
breichr{yfeu eur. 1604–7 TW (Pen 228) d.g. Armilla,
Brachiale. id. breichrwyf or Gemmæ d.g. Linea . . . linea
margaritarum.
1770 W, Breich-rwy . . .
bîeydd d.g. A bracer, or archer’s brace. 1793 P, Breich-
rwy, s. f.—pl. t. au . . . A bracelet. 1858 Y Brython i. 2,
Areithyddiaeth . . . y wobr gyntaf, Coronbleth Arian;
yr ail, Breichrwy Arian. 1916 Sp (EW) d.g. bangle.
Amr.: breichlwy [drwy ddadf., cf. arch2, alch2]. 14g.
BY 18, pan ducpwyt hi yw y dienydu o achaws y
daly am aniweirdeb, hi a ymbrynnawd o vodrwy a
breichlwy a bagyl. Dchr. 17g. J 10, 143a, Braechlwy *
Braechrwy.
breichrwym
breichrwymau. Breichrwy (mewn saethydd-iaeth); rhwymyn braich, band a wisgir arlawes; gefyn: bracer (in archery); armband,brassard; manacle.
1811 TJ (Dinbych) d.g. Manacle.
1858 EWD ii.
d.g. Pinion. 1995 GA, Archery: . . . breichrwym(-au) m
d.g. bracer2. id. d.g. brassard.
Proflen hir set 0316xb tudalen 5
26 Mehefin 2013 9:39
[Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.75 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.25]FFEIL: TOR/0316XB.TOR Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy23 3hh breichus [braich+-us] a. A chanddo freich-
iau cryfion; breichiol: having strong arms;
brachial.
15g. LGC 424, Grufydd lin Brochwel, groywfydd
lên breichus. 1793 P, Breichus . . . Brachial; relating to
the arms. 1852 EWD i. d.g. Brachial.
breichwellt [braich+gwellt] eg. Bot. Un o
amryw weiriau tebyg i bawrwellt o’r ty-
lwyth Brachypodium, yn enw. breichwellt y
coed, Brachypodium sylvaticum: false brome
(in bot.).
1983.
Cfn.: breichwellt y coed: false brome. 1983. 1995 GA,
breichwellt (m) y coed d.g. brome(-grass) . . . false
brome(-grass). breichwellt y tîr: tor-grass. 1983.
breichwen, gw. breichwyn.
breichwisg
gyfer y fraich, breichled, breichrwy (mewnsaethyddiaeth), band a wisgir ar lawes: acovering or ornament for the arm, bracelet,bracer (in archery), brassard.
1632 D d.g. Brachiale. 1725 SR, Breich / wisg Saeth-
ydd d.g. A Shooters Bracer. 1770 W d.g. An armlet,
Bracelet, Bracer . . . archer’s brace.
1852 EWD i.,
breichwisgoedd d.g. Brassarts.
1858 Gwyddon ii. 49,
Breichled . . . breichwisg—addurn neu dlws am y fraich.
1888 SE, Breichwisg, -oedd, sf. a covering or orna-
ment for the arm; a brassart.
breichwyn
breichwen). A chanddo freichiau gwynionneu noeth, hefyd yn ffig. parod i frwydrneu ymdrech: having white or bare arms,also fig. ready for battle.
15g. GTP 42, Syr Morys, frochus freichwyn
(GIBH [86], frychwyn) / É’i bres oll a beris hyn. 15g.
GLGC 289, Maestr Watcyn freichwyn, gwlad Frychan
—ryswr, / ap Syr Rhosier Fychan. 15–16g. TA 521,
Mal Enid y moliannan, / Ferch Yniwl Iarll, freichwen,
lên.
1945 Traeth xiv. 24, dechreuodd Nausicèa
breichyn, gw. braich.
breid [?bnth. S. taf. bride ‘a disease in
pigs causing stiff joints in the feet’] eg.
Clefyd firol sy’n peri i anifeiliaid (yn enw.
defaid) gerdded yn sigledig a llamu’n
ysbeidiol, y bendro: louping-ill, sturdy (dis-
ease in sheep, &c.).
?1837. Ar lafar, hefyd am ‘fochyn yn pantio yn ei
gefn ar wres’, B iii. 200 (Penllyn).
breidl [bnth. S. bridle] eg. ll. breidls,
breidliau. Ffrwyn, genfa: bridle, bit.
1760 T. Williams: AD 11a, breidls aur iw ffen ai
Proflen hir set 0316xb tudalen 6
26 Mehefin 2013 9:39
[Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.75 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.25]FFEIL: TOR/0316XB.TOR Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy23 3hh chlistia. 1761 W Ballads 77, 5, A chnotie a Breidlie brith.
Ar lafar, ‘Ma isie glanhau’r breidl cyn y siow dydd
Sadwrn’ (Cered.).
breiddben, braidd ben [braidd+pen1] eg.
Cwr eithaf, pen pellaf, pen draw: extrem-
ity, far end.
1567 G. Robert: GC [iv], wedi ymy gerdded o
fraidd benn yr hyspaen trwy phrainc, Phlandria, agAlemania.
p. 1584 id. [108], tan roddi awl wrth i
fraidd benn, mal: gweledigawl. id. [116], goben druch
[sic], weidi torri i fraidd benn. 1604–7 TW (Pen 228),
y breidhbenn d.g. Extremum. 1632 D, breiddben d.g.
Extremum, Fastigium.
breiddfrig [braidd+brig] e?g. Y rhan nesaf
i’r brig: portion nearest the tip.
breiddfyw1 [braidd+byw1] a.
hanner marw: barely alive, half dead.
14g. DG.net 53. 1–2, A fu ddim, ddamwain
breiddfyw, / Mor elyn i serchddyn syw [i’r cyffylog].
c. 1400
1364. 17–18, Breidvy{
ebr|ydvudyr drablud.
15–16g. TA 54, Darfu ’n
diarfu, Duw wirfyw!—mae’r wyd? / Yma ’r ydymfreiddfyw [marwnad Syr Thomas Salbri].
GLMorg 522, Bardd o fyd breiddfyw ydwyf: / Ba
waeth i ferch ba beth wyf. 16–17g. GST i. 455, Braw
am un, bu oer ’y myd, / Breiddfyw ydwyf gan bruddfyd.
1632 D d.g. Semiviuus. 1772 W d.g. Dead . . . Half-dead.
id. breidd-fyw d.g. Half-alive. 1858 EWD ii. d.g. Half
. . . Half alive, Half-dead.
breiddfyw2 [braidd+byw2] be.
beryglus: to live dangerously.
13g. A 25. 12–13, Carut vre-/idvyw carwn dy vyw.
16–17g. PhA 306, Yr aer er yr awr yr aeth / och hwy
oerach i hiraeth / . . . / llu n breiddfyw llown bur roddfa /
llann frothen tann y nenn i a [‘i Syr Sion Gwynn
ifanc pan aethai i drafaelio’].
breiddgar [braidd+-gar; ?a’r ystyr eir. yn
ffrwyth
Anturus, yn caru enbydrwydd; (geir.)bron yn ddigyfaill, wedi ei adael (ar ei benei hun): adventurous, delighting in danger;(dict.) nearly friendless, deserted.
12g. GMB 151, O Vreitin ureenhin ureitgar, / O
Vada|c o’e |od yn daear. 1793 P, Breizgar . . . Nearly
friendless; deserted. 1852 EWD i. d.g. Friendless . . .
Nearly friendless.
breiddgardd [braidd+cardd] a. Heb brin
fai arno, difai: having scarcely a fault,
blameless.
c. 1400 R 1337. 5–6, Kyfya|n arglwyd r|yd
r|ymedic breidgard. o brudgerd ennwedic.
breiddgof [braidd+cof] eg. ll. breiddgofion.
Brithgof: a faint memory.
12g. GMB 255, Nyd breitgof gennyf, ken bwyf
Proflen hir set 0316xb tudalen 7
26 Mehefin 2013 9:39
[Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.75 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.25]FFEIL: TOR/0316XB.TOR Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy23 3hh llwyd, / Lleas Goronwy, g|r yn ysgwyd.
1888 SE,
Breiddgof, -ion, sm. slight recollection, indistinctremembrance.
breiddgwr [gair geir., sef braidd+cwr1] eg.
Cwr eithaf, pen pellaf, pen draw: extrem-
ity, far end.
1604–7 TW (Pen 228) d.g. Extremum. 1722 Llst
breifad1, gw. brefaf: brefu.
breifad2, gw. brefiad.
breiferiad, gw. breferad1.
breifrad, gw. breferad1.
breing, brein2 [gair geir.] e?g. Poblogaeth,
gwerin bobl: population, commonalty.
17g. LlGC 13215, 380, Brein Populus.
1707 AB
214b, Breing, The common people [Salsbury]. 1793
P, Breing . . . The commonalty or common people.
breil [bnth. S. Braille] eg. System ar gyfer
pobl a nam ar eu golwg i gynrychioli llythr-
ennau, geiriau, symbolau, &c., drwy gyf-
rwng dotiau cyffyrddadwy a ddyfeisiwyd
gan Louis Braille (1809–1852): Braille.
1987. 1989 Bn cccxvii. 30, Mae’r teitlau ac eglur-
had mewn print ac mewn breil dan bob llun ac arbob bwrdd.
breila, gw. breilw.
breilan, gw. breilw.
breilen, gw. breilw.
breiliog, breilog [býn y gair breilw, &c.+
-iog, -og] a. Llawn rhosynnau, rhosynnog,
hefyd yn ffig.: full of roses, rosy, also fig.
1825. 1832 P, Breiliawg . . . Abounding with roses.
1858 EWD ii., breiliog d.g. Rose . . . Abounding with
roses, Roseate.
1859–60 Taliesin i. 281, Ymdaenai
Gwalia da eu cysgod tywyll, / A’r awel droellog fel pe
yn cyfynbwyll, / A wasgai yn ei chol y rhoslwyn
breiliawg. 1888 SE, Breiliog, Breilog . . . full of or aboun-
ding with roses; rosy, rosyeate.
breilw, breila, brail, &c. [?gair geir. yn
wr., ffrwyth camgymryd H. Grn. breilu, gl.
rosa, yn y Vocabularium Cornicum fel gair
Cym.] eg. (bach. b. breilan, breilen) ll.
breilwau, breilaon, breilwon, breilon, breilion,
a’r ff. breilw, breila hefyd fel e.ll. Rhosyn,
rhosynnau, rhosyn coch gwyllt, rhosynnau
coch gwyllt, hefyd yn ffig.: rose, roses, dog
rose, dog roses, also fig.
1604–7 TW (Pen 228), Breilû li[ber] lh[an] d[af]
1707 AB 214b, Breila, A rose.
1793 P,
Proflen hir set 0316xb tudalen 8
26 Mehefin 2013 9:39
[Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.75 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.25]FFEIL: TOR/0316XB.TOR Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy23 3hh Breila, s. m.—pl. t. on . . . A rose; the wild rose. ib.
Breilw, s. m.—pl. t. on . . . A rose. 18–19g. Llr C 4, 16,
Breila (hón eirlyfr Dr. Wms.) yw’r rhýs gwylltion.
1801 MMf 292, Rosa, rhos, brail, breilwy, egroeswydd.
1822 Seren Gomer v. 215, Breilen goch rhown yn
blethedig / Ag y wìn, arwyddion gorddig.
1832 P,
Rhosyn . . . It is otherwise called breila and breily. 1852
J. T. Jones: DY 609, olew . . . wedi ei berarogli ê
breilwau a llysiau peraroglaidd eraill. 1859–60 Taliesin
i. 178, Mae’r breilw mên / Yn gu eu gwódd. 1864
CHW xxvii. 24, Briellau a breilw [:– Roses]. 1888 SE,
Breilan, Breilen . . . sf. a rose. id. Breilon, Breilion . . . s.
pl. . . . roses.
breilwy, gw. breilw.
breily, gw. breilw.
breimiad [býn y f. bramaf: bramu+-iad2]
eg. Rhechwr: a farter.
c. 1400 R 1341. 11–12, breimyat hyt gwlat rodyat ryd.
id. 1357. 9–10, alltut secreulyt sucan eil breimyat.
albr|n g|lat g|lan.
brein1 [bnth. S. brine] eg. Heli: brine.
1547 WS, brein heli Bryne.
brein2, gw. breing.
breinborthaf: breinborthi [brain (ll. yr
e. brên)+porthaf: porthi] ba.
brwydr): to make (warriors) carrion forcrows (in battle).
14g. H 77b. 30, lloeger uryneich ae ureich a
breindal, breintal [braint1+têl1; trafodir
y ff. l. breindaliadau d.g. breindaliad] eg.b.
ll. breindalau. Taliad i dirfeddiannwr gan
brydleswr am yr hawl i weithio mwyn-
glawdd, &c., taliad i berchennog patent
am ddefnyddio ei batent, taliad i awdur
am bob copi o’i waith a werthir neu i
gyfansoddwr am bob perfformiad cyhoedd-
us o’i waith, bonws: royalty (payment),
bonus.
1916 Sp (EW), breintal d.g. bonus, royalty.
Heddiw ii. 322, gosod treth ar y glo-feddianwyr oswllt y bunt ar yr hyn a dderbynient mewn breindal.
breindaliad
breindaliadau. Breindal: royalty (payment).
1977 Y Gwyddonydd xv. 194, Bydd Aberchromics
Cyf. yn derbyn breindaliadau ar ddefnyddio’r cyfan-soddion a gynhwysir yn y breintlythyrau.
breindir, breintir1 [braint1+tir] eg. ll.
breindiroedd, breintiroedd. Tir a ddelir wrth
fraint, tir cyffredin: charter-land, common
land.
Proflen hir set 0316xb tudalen 9
26 Mehefin 2013 9:39
[Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.75 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.25]FFEIL: TOR/0316XB.TOR Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy23 3hh 16–17g. PhA 354, A heldir mewn braentir [sic] bro /
1771 W, brein-dõr d.g.
Charter-land. 1850 Seren Gomer xxxiii. 84, Dos weith-
ian, dos rhagot, hen fradwr aflawen, / Chwyrnella dy
saethau drwy’n breindir o’r bron.
1852 EWD i.,
breinttir d.g. Allodial . . . Allodial land, Allodium. 1861
Sp, Breindir, Breinttir -oedd n, allodial land. 1888 SE,
Breindir, -oedd, sm. . . . land to which some privilege
is attached; allodial land. Y mae cryn aflonyddwch
wedi ei greu yn amryw barthau o’n gwlad o her-
wydd y cais a’r gofyn a wneir ar y llywodraeth gan
ddeiliaid tir, am
breindiroedd a fyddo yn cydio ê’u tiroedd hwy. Lleu-ad yr Oes i. 125.
breindref [braint 1+tref] eb. ll. breindrefi,
breindrefydd. Bwrdeistref: borough.
1815. 1820 Seren Gomer iii. 156, Dewiswyd Arg. J.
Stuart, aelod diweddar o’r Senedd dros Freindrefi
Morganwg, yn farchog dros Caithness a Bute. 1888
SE, Breindref, -i, -ydd, sf. . . . a town enjoying some
privilege or franchise; a borough.
breinfa [braint1+-fa, ma] eb. ll. breinfêu,
breinfaoedd. Breiniarllaeth, man breintied-
ig: palatinate, privileged place.
1778 W d.g. Palatinate. 1793 P, Breinva, s. f.—pl. t.
au . . . A privileged place; a palatinate. 1874 Gwyddon
viii. 576, Ymddengys yn dra thebygol nad yw y ‘llys’
. . . yn golygu unrhyw le pennodol, na’r lluesty milwr-
aidd (barracks) ar y freinfa, na’r gwersyll oddi allan
i’r ddinas. 1888 SE, Breinfa, -oedd, fèu, sf. a place of
privilege; a palatinate.
breinfawr, breintfawr [braint1+mawr]
a. Breintiedig iawn, hefyd yn ffig.: highly
privileged, also fig.
c. 1400 R 1245. 17, Ysbrein va{r li| g|a|r ale g|a|t
hirdric. 1793 P, Breinvawr . . . Enjoying great privileges.
1826 Y Gwyliedydd iv. 123, Eirian dorch, addurn y
dydd, / Rhesau, neu leiniau di lys, / Breinfawr, fel bwa
’r enfys [i’r paun]. 1842 Dewi Wyn: BA 217, Dy
orsedd fawr breintfawr brõs, / Drwy lî a drý i Lewis.
breinfraint [braint1+braint1] eb.
ent royalty (payment).
1830 Y Gwyliedydd vii. 123, dinasoedd a
threfydd mawrion oeddynt wedi lleihau i bentrefydd
distadl, a phentrefydd bychain oeddynt wedi dyfod
yn drefydd mawr a phoblogaidd . . . [p]arhêu y
breinfraint i leoedd a suddasant i ddiddymdra. 1831
id. viii. 124, un o ragoriaethau y drefn hon oedd, fod
gwahanol raddau o ddynion yn cael llais yn etholiad
Seneddwyr, a thrwy hyn fod dyfodfa i’r Senedd i
amrywiol fath o ddynion . . . tra pheryglus ydoedd
cyfyngu y freinfraint i un gradd.
breingarwch
1843. 1863 Golud yr Oes i. 257, achlysur priodas y
Tywysog presenol . . . Ni bu swyddfa ‘Golud yr Oes’yn fyr o ddangos ei breingarwch . . . amgylchid yr holladeilad gan wregys addurniedig ê blodau amryliw.
Proflen hir set 0316xb tudalen 10
26 Mehefin 2013 9:39
[Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.75 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.25]FFEIL: TOR/0316XB.TOR Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy23 3hh breingelfau [braint 1+celfau (ll. yr e. celf)]
e.ll. Celfyddydau cain: fine arts.
1848 Traeth iv. 424, dechreuir ymofyn am fwyn-
iant dôallawl yn y brein-gelfau. 1850 Caerfallwch d.g.
Art . . . The fine arts. 1853 Yr Haul iv. 10, ceir darlith-
iau ar y brein-gelfau, a’r gwyddorau.
breingochl [braint1+cochl] eg.b.
neu glogyn drudfawr a wisgid yn arwydd oswydd urddasol: pal .
1778 W d.g. Pall. 1879 Gwyddon x. 131, ni ddaeth
ei fantell archesgobol oddi wrth y pab ar yr un adegag y daeth y pabarchiad yn ei bennodi i’r swydd . . .
O’r diwedd . . . cyrhaeddodd y fantell, neu ei frein-gochl.
breiniad1, breintiad [býn y f. breiniaf2,
breintiaf:
breiniadau. Braint, y weithred o roddi neugyflwyno braint, etholfraint: privilege, agranting of privilege, enfranchisement.
1771 WE, breiniad d.g. enfranchisement.
1793 P,
Breiniad, s. m.—pl. t. au . . . A giving of privilege;enfranchisement.
1815 TR, Breiniad, s. a giving of
1847 Y Diwygiwr xiii.
378, A oes dewin yn anadlu a all ein hysbysu pa
freiniad sydd gan y pedwar parchedig uchod i
werthu llyfrau ar y Saboth nad yw gan bob dyn arall?
1852 EWD i., breiniad, breintiad d.g. Enfranchisement.
breiniad2 [býn y f. breiniaf2: breinio+
-iad 2; ansicr yw’r ddwy engh. gyntaf a
dichon mai i breiniad1 y perthynant] eg. ll.
breiniaid.
rhoddi neu’n cyflwyno braint; un a chan-ddo’r hawl i bleidleisio: privileged person;one who endows with privil 16g. Wiliam Cynwal: Gw (R. L. Jones) 90, Ac
ymhob gwlad breiniad brau, / Ufudd îr, ef oedd orau.
17g. E. Morris: Gw 265, Bendith eu tad breiniad
bro / Diwael oen a’u dilyno. 18–19g. R. Davies: DB
21, Gwneyd ewyllys eu Llþs llad, / A’u brenin oedd
eu breiniad. 1828 Y Brud a Sylwydd 125, n[i]d oes
attaliad ar freiniaid i ddewis swyddogion ei Fawrydi
yn gynnrychiolwyr seneddol. 1864 CHW xxvii. 280,
Tori c’lymau perthynasau / A wnaeth angau lawer
tro, / Nes i’m wylo am anwyliaid / Oeddynt freiniaid
yn y fro.
breiniaeth, breintiaeth [braint1+-iaeth]
eb. Braint, etholfraint; ficeriaeth; ?perchnog-
aeth: privilege, enfranchisement; vicarship;
?ownership.
1832 Y Gwyliedydd ix. 316, cymmeradwywyd dwy
weithred Seneddol, yn rhoddi breiniaeth i leoedd yn
yr Alban. 1858 EWD ii., breiniaeth d.g. Vicarship. 1870
Y Parthsyllydd i. 242, Yn fuan wedi y gwerthiad
uchod daeth [tir] i freintiaeth Herbert, Iarll Penfro.
1896 Eurgr Wes lxxxiii. 119, Bri a roes ar ein bro
rydd,—bri
Proflen hir set 0316xb tudalen 11
26 Mehefin 2013 9:39
[Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.75 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.25]FFEIL: TOR/0316XB.TOR Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy23 3hh breiniaf1, gw. braint1.
breiniaf 2, breintiaf: breinio, breintio
[bf. o’r e. braint1] ba.
(a) Rhoddi neu gyflwyno braint neu freintiau i, cynysgaeddu ê braint neu hawl,donio, gosod mewn awdurdod, ffafrio; trwydd-edu: to privilege, endow with a privilege orright, endow, dignify, honour, set in author-ity, favour; license.
13g. GDB 519, Llawer y breidin, llyw a’e breinhya; /
Breinywys G|r a’e med, breint y teyrned. 13g. LlC
38, Guedy y buynt pryodoryon, breynen eu tedenneu
a rannen eu tyr e rygthunt hyt ed el such a culldur.
13g. Cy xvii. 138, Pob kerda|r arall ony ureintyssit y
dylyet ehun. c. 1400 R 1280. 24–5, euraf naf nef a
phressen urda|d abreinya{d y| brenn. c. 1400 RB ii.
385, Ef arodes decuet rann y deyrnas yreglwysseu.
Ac ae breinya{d. 15g. GGl2 157, O wyth frenin y’th
freiniwyd, / Ymherawdr oll ym mrwydr wyd [i Ed-
ward IV]. 15–16g. TA 543, Ni freinia nef yr anwir, /
Ni fynn Duw gwyn ond y gwir. 16g. GP 202, yr ail
yw marchoc o’r Gartyr, ac ni wna neb hwnnw ond
brenhin Lloegyr; ac Arthur a’i gwnaeth gyntaf, ac a’i
brainiodd i goron Loegyr. p. 1584 G. Robert: GC
[203–4], od oes geiriau saesneg wedi i breinio yng-
hymru ni wasnaetha moi gwrthod nhwy.
1632 D
(Diar), Gwell cerdd o’i breiniaw. 1764 DC 2, Y mae
Israel Duw yn Bobl ddedwydd . . . Y maent wedi eu
breintio a Dadcuddiadau neilltuol o’i Gariad. 1770 W,
breinio d.g. Authority, To put in authority.
1793 P,
Breiniaw . . . To give a privilege. 1847 Traeth iii. 112,
ceisiwyd cyfreithiwr . . . i’r chwarter sessiwn yn y
Bala, trwy yr hwn y cafwyd breintio y pregethwyr yn
ol y Toleration Act. 1869 Talhaiarn: Gw iii. 155,
Ac fel y bu gwaetha’r lwc cafodd ei goeg orchestion
eu breinio yn Eisteddfod fawr Caerfyrddin.
Traeth lxii. 406, breintir hwy ê mesur helaeth o allu iddadansoddi ffeithiau. Ar lafar, ‘’Ùn ni gyd fel tuluwedi cæl yn breintio ê llisia dæ i ganu’, GTN 103.
ffrancio (llythyr): (dict.) to make free,emancipate; frank (a letter).
1604–7 TW (Pen 228), breinio d.g. Assero, Emitto.
1632 D, Breinio d.g. Emancipio, Manumitto. 1773 W,
breinio d.g. To enfranchise, To frank a letter.
(c) Meddiannu, cael, derbyn: to possess, 1563 GGH 98, Fal crybwyll afal croywber / Yn
breinio parch o bren pór. 1567 TN 341a, Ar rrain y
gydoll . . . ni freiniasont [:– dderbyniesont] yr addewid.
id. 353b, rrain gynt ni doed ywch trugaredd, yn awr
hagen a freiniasoch trugaredd. id. 355a, gan wybod
ych galw y hyn, sef y freinior fendith o etifeddiaeth.
Dchr. 17g. J 10, 144a, Breinio, to possesse.
breiniant1, gw. breiniaf2: breinio.
breiniant2 [býn y f. breiniaf2: breinio+
-iant] eg. Braint, urddas: privilege, dignity.
Proflen hir set 0316xb tudalen 12
26 Mehefin 2013 9:39
[Rhaglen feysydd GPC fersiwn 5.75 (IBM)] [Rhaglen hollti GPC fersiwn 3.03] [Rhaglen PostScript GPC fersiwn 1.25]FFEIL: TOR/0316XB.TOR Dychweler at: Y Golygydd, Geiriadur Prifysgol Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth sy23 3hh 17g. E. Morris: B 16, Offrymwn i’w haeddiant,
Aur, Thus, a Myrr moliant, / A gweddi ddiffuant,
mewn breiniant a bri. 17g. E. Morris: Gw 295, Yno
Mostyn ein meister / A’i Arglwyddes i’r gwleddau /
A’th ddisgwyliant, breiniant brau.
Cyfetyb 0316xb i 2.22 o dudalennau gorffenedig.

Source: http://www.wales.ac.uk/dictionary/pdf/gpc0316xb.pdf